« पुस्तक समिक्षण »
आभाळाची गुपिते सांगणारा अनोखा आणि पहिला किशोर काव्यसंग्रह
१४ जुलै २०१९ च्या विदर्भ मतदारमधे प्रकाशित
३० जून २०१९ च्या दै. सामना, उत्सवमधे प्रकाशित
माणसाला अवकाशाबद्दल पुर्वीपासूनच कुतूहल वाटत आले आहे.
अफाट अंतराळात कितीतरी ग्रह-तारे, धुमकेतू, आकाशगंगा असं बरंच काही पसरलेलं
आहे. मानवाने आतापर्यंत अनेक अवकाशवार्‍या करून शोध लावले आहेत. त्याबद्दल
अनेक संस्था आणि संशोधक कार्यरत आहेत. विद्यार्थ्यांना, मुलांना त्याविषयी
शालेय शिक्षणाच्या माध्यमातून माहिती मिळत असते. असं असलं तरी कुतूहल आणि
अधिकाधिक ज्ञान मिळवण्याची आस मुलांना लागतेच ! हे ज्ञान आणि माहिती
काव्यात्मक रूपाने कुणी सादर केलेलं आपण आजपर्यंत बघितलेलं नाही. चंद्र,
तारे, धरा, आकाश ह्या गोष्टींच्या सुरस कथा, कल्पना आजीच्या गोष्टीतून आणि
बालकाव्यातून आलेल्या आहेत. त्या नुसत्या 'कल्पना'च असतात. आता मात्र
शास्त्रीयदृष्ट्या माहिती देणारं 'आभाळाचे गुपित' हे पुस्तक बाजारात आलं
आहे. अशा प्रकारचं हे पहिलंच पुस्तक आहे. यात काव्य असलं तरी कल्पनाविलास
नाही, तर शास्त्रीय ज्ञान देण्याचा हेतू आहे.
बुलडाणा
जिल्ह्यातील खामगाव येथील प्रा. देवबा शिवाजी पाटील यांनी हे अनोखं पुस्तक
लिहीलं आहे. अवकाशातील दृश्य-अदृश्य वस्तू आणि संकल्पना काव्यातून समजून
देणार्‍या २२ कविता यात गुंफलेल्या आहेत.
'आकाशाचे
गुपित' या शिर्षक कवितेत कवी महाशय या सर्व गोष्टींकडे डोळसपणे बघायला आणि
विज्ञानाची कास धरायला सांगतात. 'आकाशगंगा' या कवितेत चौफेर आणि आवश्यक
सर्व माहिती गुंफलेली आहे. आपल्या दिर्घिकेला 'मंदाकिनी' संबोधतात हे
क्वचितच माहित असणार्‍यांना यातून ते कळते. अशाप्रकारची माहिती सर्वच
कवितांमधून मिळत राहते. शालेय विद्यार्थ्यांनी ह्या सर्व २२ कविता पाठ
केल्या तरी त्यांचा भूगोलाचा अर्धा अभ्यास झालेला असेल. १०० पानांचं ज्ञान
विद्यार्थी एवढ्या कमी पानांच्या कविता मुखपाठ करून मिळवू शकतात हे नक्की !
अवकाशातील
दृश्य-अदृश्य वस्तू यांव्यतिरिक्त गुरूत्वाकर्षणासारख्या संकल्पनांवर
आधारित कविता वाचनीय आणि ज्ञानवर्धक कविता आहेत. अशा विषयावर लेखन करणे
म्हणजे सोपी गोष्ट नाही. त्याबद्दल वस्तूनिष्ठ आणि अचूक शास्त्रीय ज्ञान
असणे क्रमप्राप्तच आहे. देवबा सरांनी प्रत्येक कवितेत दुर्बोधता टाळून
कविता गेय आणि माहितीपूर्ण केली आहे. प्रस्तावनेत सांगितल्याप्रमाणे
त्याबद्दल त्यांनी काहीच कमतरता जाणवू दिली नाही. काव्याबद्दल बोलायचे
झाल्यास त्यात त्यांचा हातखंडा आहेच, तसेच बालसाहित्यात अवीट ठसा उमटवलेला
आहेच . त्यांच्या आतापर्यंतच्या बालसाहित्यावरच्या पुस्तकसंख्येवरून ते
लक्षातही येते. लेखकाचा परिचय आणि ग्रंथसंपदेची माहिती पुस्तकात दिलेली
आहे. त्यात ते साहित्य, विज्ञानाचा आणि शब्दविचारांचा 'सेवक' असल्याचे
सांगतात. शेवटच्या पानावर लेखक आणि लेखनाबद्दल अमरावतीचे प्रसिध्द
साहित्यिक प्रा. डाॅ. गिरीश खारकर यांचे शब्द पुस्तकाची समर्पकता विशद
करतात. थोडक्यात, देवबासरांचा हा किशोर काव्यसंग्रह आभाळाशी संलग्नित विविध
संकल्पना आणि घटना शब्दबध्द करतो. त्यासाठी त्यांनी आपल्या विज्ञानाच्या
प्राध्यापकीचा आणि कवीकौशल्याचा पुरेपूर वापर केला आहे. पुस्तकाला प्रा.
डाॅ. नितीन खर्चे यांनी प्रस्तावना लिहली आहे.
या
सर्व कवितांना संतोष घोंगडे यांनी समर्पक रेखाटने आणि चित्रे दिली आहेत.
छत्तीस पानाचे हे कलरफुल पुस्तक प्रत्येक विद्यार्थ्याने संग्रही ठेवावे
असेच आहे. ग्लाॅसी पेपरवर छापलेले सुंदर पुस्तक नाममात्र नव्वद रूपयात
पुण्याच्या दिलीपराज प्रकाशनाने प्रकाशित केले आहे.
पुस्तकाचे नाव:
आभाळाचे गुपित
कवी: प्रा. देवबा शिवाजी पाटील
प्रकाशक: दिलीपराज प्रकाशन, पुणे
पाने:
३६
किंमत: ९० र.
समिक्षण: रघुनाथ सोनटक्के
तळेगाव दाभाडे, पुणे
मो. ८८०५७९१९०५
पुस्तक परिचय
« प्रेमआठवणीचा लेखाजोखा 'आठव ओंजळ' »
माणसाच्या प्रेमभावना कितीही दाबल्या तरी त्या वयाच्या कोणत्याही टप्प्यावर उचंबळून येतातच. प्रेम हे माणसाला चिकटलेलं परिसच आहे असं म्हटलं तर वावगं ठरू नये. प्रत्येक माणसाला प्रेम एका विशिष्ट टप्प्यावर मिळते. तरूणवयात मिळालेले प्रेम आयुष्याची शिदोरी होते. ते सतत आपल्या मनात बांधलेलेच असते. त्याच्या सुखद आणि कटू आठवणी शेवटच्या क्षणापर्यंत प्रत्येकजण जपत असतो. त्याला कधी आठवणींच्या रूपात घुमारे फुटतात. शब्दांना लपेटून ते जगासमोर आणण्याचं कसब प्रत्येकात नसलं तरी ते आठवणी म्हणून प्रत्येकजणच जपत असतो. अशा जपलेल्या शब्दबध्द आठवणींचा खजीना म्हणजे देविदास खडताळे यांचा 'आठव ओंजळ' काव्यसंग्रह.
प्रेम म्हणजे काय हे सांगतांना कवीने विविधप्रकारे विषद केले आहे. प्रेमाची वाटचाल कवीने वेगवेगळ्या कवितांतून रेखाटली आहे. प्रीतसहवासातील घटका लगेच संपतात आणि विरह कसा लांबतच राहतो हे साध्या शब्दात कवी सांगतो. आपल्या मनाला त्याच सुखद आठवणीत रमायला आवडते. असे आठवणींचे ओझे पेलतांना कधीही थकवा येत नाही आणि ही शिदोरी वाहतांना कधी हरलो नसल्याचं कवी म्हणतात.
एका कवितेत असं म्हटले आहे,
आठवणी तुझ्या
जपूनी दूर जाहलो मी
दु:ख ना दिले तुला
स्व-प्रीतीत मीच मेलो मी
ह्या आठवणी मनाला कधी ओलावा देतात तर कधी छळतातही. त्याचा कसा त्रास होतो हे पुढील ओळींवरून लक्षात येते.
नका घालू फुंकर जखमावर आता
आठवणींचा वणवा पेटला पण आता
या प्रवासात विरह यातनांनी हरलो पण नाही. विरहाचा काळोख दूर करण्यासाठी ही आठवणींची पणती पुरेशी असते. ह्या आठवणी भावनांच्या कल्लोळातून मार्ग काढत पापण्यातून भिरभिरतात आणि मनाचा निचरा होतो. आठवणींचं हे काहूर जेव्हा छळतं तेव्हा कवी त्यांना शांत करायचा प्रयत्न करतो. एका कवितेत कवी म्हणतो,
गोठवून आठवणी गेल्या
विरह भयाण रित्या राती।।
दुमडून नशिब एकटेच गेले
भुक्कड रुढी समाजाच्या दाती।।
सगळं सांभाळून हे अनुभवाचं गाठोडं आपण वाहत असतो. प्रेमींची प्रीत फुलत असताना तिला समाजाची नजर लागते किंवा संशयाचा खडा पडला कि दुरावा येतो. 'नवआयुष्य' कवितेत कवीने लिहले आहे कि प्रीत जर नशिबाच्या काचपात्रात ठेवली तर ती जातांध, रूढी परंपरांच्या क्रोध नखांनी दुंभगल्याशिवाय राहत नाही. प्रेम जेव्हा नशिब, संशय किंवा समाजाच्या जाचक बंधनांनी तुटते तेव्हा माणसाच्या मनाला अतोनात यातना सहन कराव्या लागतात. रितेपण जाणवू लागते. मन भांडू, झगडू लागते. ऐकमेकांना एेकमेकांच्या मनात सामावू लागते. विरहाचा हा क्षण कवीने 'मनहदय' कवीतेत रेखाटला आहे.
प्रेमात पहिलं प्रेमपत्र आपण जपून ठेवलेलं असतं. त्यातील शब्द न् शब्द हृदयावर कोरला जातो. प्रेम फुलत असतांना एकत्र घालवलेली सकाळ-संध्याकाळ, एकत्र केलेला प्रवास आणि सहवासातला घालवलेला हरेक क्षण असाच मनाला चिकटून राहतो. मग ते बसच्या तिकिटांवर ऐकमेकांनी लिहलेली नाव का असेना! हेही कवी आपल्या काही कवितांमधून लिहायला विसरलेला नाही.
या सर्व प्रेमआठवणीचा लेखाजोखा 'आठव ओंजळ' या काव्यसंग्रहात मांडलेला आहे. वयाच्या चाळीसाव्या वर्षापासून साहित्यलेखनाला सुरवात केल्यावर आता देविदास खडताळे सरांचा हा कवितासंग्रह आला आहे. 'कंगोरे मनाचा' यानंतर त्यांचा हा दहावा काव्यसंग्रह आहे. यातील त्यांच्या कविता ऐंशीच्या दशका लिहलेल्या कविता आहेत. यातील बहूतांश कविता प्रेमविरह, आठवणी आणि प्रेमविरहाने झालेल्या आघातांवर आधारित आहेत. एकूण ४० कवितांचा हा संग्रह वाचल्यावर त्यांच्या प्रेमभावना किती उत्कट आहेत याचा प्रत्यय आल्यावाचून राहत नाही. संग्रही असावे असे हे पुस्तक आहे.
पुस्तकाचे नाव: आठव ओंजळ
कवी: देविदास खडताळे
प्रकाशक: वैशाली प्रकाशन, पुणे
पाने: ४०, किंमत: ६० रू.
• रघुनाथ सोनटक्के
तळेगाव दाभाडे, पुणे
मो. ८८०५७९१९०५
•••
१८ ऑगस्ट २०१९, दै. सामना, उत्सव पुरवणीत प्रकाशित
२८ मे २०२०, दै. जनमाध्यम
